Onlangs leerde ik iemand kennen die ik al vrij snel tot vriend kon bestempelen. Toen ik een berichtje via de telefoon van hem kreeg en zag dat ik hem nog niet in mijn contacten had staan typte ik zijn naam bij het telefoonnummer in: Foeke. Mijn smart Phone auto-correctie maakte er onmiddellijk FOEKEPOTTEN van. Ik lachte hardop. Wat is dat ook alweer, foekepotten? Weet jij het? Of heb je nog nooit van foekepotten gehoord? Ik zocht het voor je uit. Als ik over wentelteefjes kan schrijven dan kan dat zeker ook over foekepotten.
Eerst benaderde ik mijn ouders. Beide zijn begin 80. Mijn vader vertelde dat ze een oude auto dikwijls een foekepot noemden. Mijn moeder wist me te vertellen dat foekepotten een traditie is in Overijssel, de provincie waar zij beide geboren en woonachtig zijn. Wat deze traditie ook alweer precies inhoud kon ze me helaas niet vertellen.
Tijd voor mijn volgende informatiebron: het world wide web. Ik raadpleegde allerlei sites voor de betekenis van het werkwoord foekepotten. Mijn ‘vrije’ samenvatting van al wat ik las deel ik met jou.
Wat is een foekepot?
oudste muziekinstrument
Een foekepot noemde men ook wel rommelpot en is het oudste volksmuziekinstrument van Nederland. Het instrument stamt uit de vroege Middeleeuwen. Men maakte een foekepot door over een aardewerken pot, of een blik met een rand, een vlies te spannen. Meestal was dit een varkensblaas. Door het midden van dit vlies stak men een stokje en maakte dit vast. Dit stokje bestreek men met hars en na een dag of twee was de foekepot klaar. Meestal liepen basisschool kinderen rond met de foekepot en maakten hiermee geluid.
Hoe werkt een foekepot?
Met de duim en twee vingers strijkt men langs het stokje, dit levert een trilling op. Het vlies trilt mee, de pot fungeert als klankkast. Het effect: een karakteristiek geluid dat klinkt als: foeke, foeke, foeke. En voilà de basis van het woord foekepot dat zelfs een werkwoord kreeg als je het bespeelde: foekepotten. Precies het woord dat mijn smart Phone produceerde. Wat een oude wijsheid in een modern voorwerp.
Traditie
In sommige delen van Nederland gingen kinderen op oudejaarsavond met deze foekepot van deur toe deur. In andere delen was het bespelen van de foekepot toevertrouwd aan het Carnavalsfeest. Het geluid van de foekepot verzorgde de muzikale ondersteuning van het bijbehorende liedje:
Foekepotterij, foekepotterij,
geef mij een centje dan ga ik weer voorbij
ik heb geen geld om een broodje te kopen
daarom moet ik met de foekepot lopen
foekepotterij, foekepotterij
geef mij een centje dan ga ik weer voorbij
De beloning voor het zingen? Een snoepje of een centje. Net als met het feest van Sint Maarten op 11 november.
In andere landen bestaat ook een soort foekepot. In Noord-Duitsland en Denemarken kent men de rommelpot. In Brazilië is de foekepot, bekend onder de naam cuica, een veelgebruikt muziek instrument in de sambamuziek. Tijdens carnavalsfeesten in Brazilie wordt de cuica dan ook veel gebruikt. In Hongarije gebruikt men de foekepot als begeleiding in citera-orkesten en in Italië is het instrument bekend onder de naam cupa-cupa.
Als het goed is horen we de foekepot dus regelmatig in buitenlandse muziek. Zo, dat leek mij leuk genoeg om te weten en dus te delen. Heb jij het geluid van een foekepot wel eens gehoord? Of kinderen ermee horen zingen? Breng me op de hoogte, ik ben nieuwsgierig naar de verhalen erachter. Heb je al een keer de foekepot bespeeld? Dan heb je gefoekepot, het voltooid deelwoord van foekepotten. Wil je zelf een foekepot proberen te maken? Klik op de afbeelding hieronder. Veel foekepot-plezier!
© Petra Steffens | 584 woorden
In onze gemeente Goor(hof van Twente) hadden we deze traditie op ouderjaarsavond, c.q. ‘S middags. Kinderen gingen met een foekepot verkleed langs de deuren. Ook de plaatselijke muzirkvereniging Apollo deed mee aan deze traditie. De kinderen werden opgehaald van bepaalde punten, om dan samen naar het centrum te trekken. Daar vond dan de prijsuitreiking van de mooist verkleedde perso(ben) plaats. Jaren ervoor ging de muziekvereniging zelfs om 000 uur verkleed de straat op om de mensen een goed nieuwjaar te wensen.
Dankjewel Gerrie voor je reactie. Wat leuk om te lezen zo. Groetjes, Petra
Wij zijn met een paar mensen meerdere foekepotten aan het maken. Samen met collega’s werk ik op een zorgboerderij waar we ook gasten hebben met een vorm van dementie. Maar over de foekepot kunnen ze je alles vertellen en ook hoe die gemaakt moet worden. In Brabant werden deze gebruikt met carnaval. Dan ging men in groepjes (kinderen) langs de deur en dan werd het lied gezongen “Jan tis vastenavond” dit is de avond van de éérste dag van het carnavalsfeest. daarna gaven de mensen een snoepje of iets anders lekkers. Een feest 60 jaar geleden. Onze gasten vinden het erg leuk en wij ook! Dus nu zijn we varkensblazen aan het drogen.
Jan tis vastenavond
Kom niet thuis voor ‘s avonds
‘s avonds in de maneschijn als de boeren naar bed toe zijn
Dansen wij op klompen
Gekke griet vertel het niet onze Jan is dronken
Ik heb zo lang met de rommelpot gelopen
Nog geen cent om brood te kopen
Anne bakkerij Anne bakkerij
Geef me een cent dan ga ik voorbij
Of ‘n appel of ‘n peer
Dan komk ‘t hele jaar niet meer.
Dit liedje zingen we op vastenavond met de foekepot. Natuurlijk was het de bedoeling dat we dan een snoepje of een cent kregen
Hi
Ik ben een componist en wil voor mijn volgend werk 4 foekepotten gebruiken.
Kan ik ze ergens kopen of kan U me in contact brengen met iemand die ze zou kunnen maken?
Merci!
In Hasselt (Overijssel) wordt al jarenlang met de foekepot gelopen.
Ik ben nu 77 jaar en op mijn zesde brak ik mijn bovenbeen doordat ik tijdens de foekepotterij met mijn linkerbeen in een put naast de stoep bleef haken .
Dat is dus 71 jaar geleden.
Het liedje dat we zongen was en is als volgt:
Foekepotterij,foekepotterij, geef mij een centje dan ga ik voorbij.
Geef mij een halfje dan blijf ik staan.
Zou nog liever naar mijn arre moede (r)gaan.
Hier woont zo,n rieke man .
Die zovulle gèven kan .
,k heb zo lange met de foekepot elopen.
Nog geen cent om brood te kopen.
Foekepotterij, foekepotterij.
Goedemorgen Serge,
Een antwoord op uw vraag heb ik niet helaas. Mijn excuses, Petra
Wat superleuk Rein. Dankjewel voor dit prachtige lied! en dank voor dat je dit deelt met mij. Merci en hartelijke groet, Petra
Dankjewel Astrid, wat leuk dat je dit met mij deelt. Waardeer ik enorm. Merci en hartelijke groet, Petra
Bij ons in Salland wordt altijd op de dinsdag van carnaval gefoekepot. Mijn vader (1944) deed dat als kind al en zij maakten de foekepot nog zelf van de varkensblaas, zoals mijn opa (1900) als kind al deed.
Wij gingen als kind de deuren langs en mijn kinderen doen dit nu nog. De scholen in ons dorp Raalte geven de kinderen zelfs een vrije dinsdagmiddag voor het foekepotten.
Wel merk ik dat ze bijna niet meer de deuren langs gaan: de kinderen trekken massaal het winkelcentrum in om daar snel en makkelijk veel op te kunnen halen ????
Het liedje dat hierboven beschreven wordt zingen wij ook. Maar ook deze:
” ’t Is vanavond vastenavond, sla maar op de busse.
Alle mooie meisjes die hebben wat, behalve ik en mijn zuster. Vrouw geef me dit, vrouw geef me dat,
vrouw geef me een stuk van de varkensstaart”
( Maar dan in ons dialect, dan rijmt het )
Wat leuk, Marleen. Dankjewel voor je reactie.
Wij woonden rond 1960, ik was toen 8 jaar, in Schalkhaar en gingen verkleed op vastenavond langs de huizen met een foekepot door mijn vader gemaakt. Een conserven blikje met een varkensblaas en een stokje. We zongen dan het volgende liedje zoals ik mij kan herinneren.
Foekepotterie foekepotterie
Geef mie een centje dan ga ik voorbie
Vrouw tis vastenaovond
Kom nie tuus voor vanaovond
Kom niet tuus voor mergenvrog
Is dat dan niet vrig genig
Vrouw gef mie dit vrouw gef mie dat
Gef mie een stuk van een varkenstat
Ik heb geen geld om brod te kopen
Daarom moet ik met de foekepotte lopen.
Foekepotterie foekepotterie
Gef mie een centje dan ga ik vorbie.
Dan ontvingen we allemaal snoepgoed en dat werd thuis in een trommeltje gedaan. En als de tijd daar was mochten we al het snoep opeten!!
Ik ben nu 70 en begon spontaan vanmorgen zonder aanleiding dit liedje te zingen!
Ik ben geboren in Indonesië en was 4 toen ik naar Nederland kwam met mijn ouders.
Vond de foekepotten traditie erg leuk. Vooral de verschillende verkleedkleren die mijn moeder maakte. Niet alle mensen in het dorp konden het waarderen al die kinderen langs de deur. Een maal kreeg ik een bak water over de vleugels van mijn engeltjes tenue. Aaaahhhh
Toch een leuke herinnering
Wat een fantastisch mooi verhaal. Dankjewel dat ik hier deelgenoot van mag zijn Astrid. Geweldig dat je spontaan aan het zingen ging. Hartelijkst, Petra
In Silvolde, dorp in de gemeente Oude IJsselstreek dat in de vroege middeleeuwen al bestond, is een carnavalsvereniging met de naam De Foekepot.
Ik kom uit Zutphen, uit de wijk de Hoven aan de andere kant van de oude IJsselbrug. Daar zongen wij het liedje ongeveer zoals Astrid Ravestijn hierboven beschrijft. In de woorden kopen en lopen werd de e natuurlijk ingeslikt: koop’n en loop’n. Wat me toen al opviel was dat het ‘stadsplat’/Zutphens van ‘De Heuve’ zo sterk verschilde van het veel plattere dialect uit Voorst dat 2 km verderop ligt.
Wat ik me ook nog herinner is de geur van een verbrande kurk waarmee ons gezicht zwart werd geschminkt. Roetveeg avant la lettre!
Mooi, je reactie Ruud. Dankjewel voor je inleving en het delen van de geur die je je nog herinnert. Bijzonder.